Η τομάτα το πολύτιμο δώρο της φύσης
του Αλέξανδρου ΑλεξάκηΚι όμως, κανείς δεν φανταζόταν από τους διοργανωτές της εξερεύνησης, στις 3 Αυγούστου του 1492, την ώρα που ο Κολόμβος με τους 90 συντρόφους του αποχαιρετούσε, από την πρύμνη του πλοίου Πίντα, την προκυμαία του λιμανιού Πάλος της Ισπανίας, πως μια ημέρα ένα από τα δώρα που θα έφερνε επιστρέφοντας από τον Νέο Κόσμο θα είναι τόσο πολύτιμο και τόσο ουσιαστικό. Αυτό το δώρο δεν ήταν άλλο από τον καρπό του φυτού τομάτα.
Πολύ γρήγορα υιοθετήθηκε από τους λαούς της Ευρώπης.
Η καλλιέργεια του φυτού εξαπλώθηκε και εμφανίστηκε να ευδοκιμεί με μεγάλη επιτυχία. Το παράδοξο είναι πως στην αρχή, καθώς μας πληροφορεί η ιστορική βιβλιογραφία, η τομάτα δεν είχε την χρήση που έχει σήμερα, δηλαδή ως φαγώσιμο είδος. Ήταν μάλλον ένα διακοσμητικό φυτό.
Και πως αυτό;
Στην αρχή όταν ήλθε στην Ευρώπη ο κόσμος το αντιμετώπισε με δυσπιστία. Το είχε συνδέσει με μια ασθένεια που μαζί με την φήμη των πολιτισμών των Ίνκας μετεφέρθησαν και ορισμένες δεισιδαιμονίες. Ώσπου οι σοφοί της εποχής προσπάθησαν και έπεισαν τον λαό για το ακίνδυνο του καρπού. O λαός δεν είχε τότε άδικο γι’ αυτή του τη στάση. Ορισμένα φύλλα μιας ποικιλίας της τομάτας η οποία σημειωτέον περιλαμβάνει περί τα 1000 διαφορετικά βοτανικά είδη, έχουν μια πικρή γεύση η οποία προκύπτει από την περιεκτικότητα τους σε τοξικές ουσίες (αλκαλοειδείς).
Μόλις τον 18ον αιώνα γίνεται αντιληπτό το ότι ο καρπός τρώγεται ευχάριστα.
Οι χώρες που διάλεξε η τομάτα να επιβιώσει και να αναπαραχθεί μακριά από την γενέτειρα της που είναι η Νότιος Αμερική (Περού, Χιλή, Βραζιλια, το ωραίο είναι, πως στην Βόρεια και Κεντρική Αμερική συμπεριλαμβανομένου του Μεξικού, η τομάτα ήλθε από τους αποίκους της Ευρώπης) ήταν αρκετές, όλες όμως είχαν μια κοινή προεξέχουσα παράμετρο για την παραγωγή της.
Να είναι θερμές με θερμοκρασία που να κυμαίνεται περίπου μεταξύ των 20 και
30ο C.
Κυρίως να μην έχουν μακρά διάρκεια ψύχους ούτε και παγετώνες. Γι’ αυτό στην Ευρώπη η τομάτα βρήκε ευδόκιμο έδαφος στις χώρες της Μεσογείου. Εκεί, ευνοείται η ανάπτυξη της και από την έντονη ηλιακή ακτινοβολία καθώς και από τα ποσοστά υγρασίας. Όμως έκανε την χάρη να δώσει και σε άλλες χώρες την παρουσία της στα εδάφη τους όπως είναι η Γερμανία, αλλά με τον καρπό της να έχει περιορισμένα ποσοστά βιταμινών και άλλων θρεπτικών συστατικών ένεκα της μικρής έντασης που έχει σ’ αυτές τις χώρες ο ήλιος.
Μα φυσικά, έτσι όπως έχουν τα πράγματα, αυτή η τόσο ενδιαφέρουσα φυτική καλλιέργεια ήταν αδύνατον να λείψει από την Ελλάδα.
Εδώ, λοιπόν στον τόπο μας, το 1818 (σύμφωνα με τις εγκυκλοπαιδικές αναφορές) η τομάτα βρήκε ένα έδαφος και ένα κλίμα τόσο ευνοϊκό που λες και συνάντησε μια αρχέγονη για την ύπαρξη της, γενέτειρα γη. Στην αρχή παρόλο ότι οι συνθήκες ήταν τόσο ευνοϊκές για την ανάπτυξη της, δεν είχε την αναμενόμενη διάδοση, εξ άλλου έτσι έγινε και με άλλα φυτικά είδη. Έπρεπε να περάσει πάνω από ένας αιώνας και συγκεκριμένα το 1925 ώστε η τομάτα να βρει την θέση της και με την συστηματική καλλιέργεια να εξαπλωθεί σχεδόν σε όλη την Ελλάδα.
Η τομάτα ευδοκιμεί με μεγάλη επιτυχία στα ελληνικά εδάφη ώσπου σύντομα εμφανίστηκε ως ένα εξέχον λάχανο-κηπευτικό προϊόν της ελληνικής γης και σήμερα εξελίχθηκε σε τοματοκαλιέργεια μεγάλων εκτάσεων.
Ενδεικτικά, αναφέρουμε ότι, το 1966 η καλλιέργεια της τομάτας κατελάμβανε έκταση 300.000 στρεμμάτων. Σήμερα, η καλλιεργήσιμη έκταση στην Ελλάδα φτάνει τα 2.000.000 στρέμματα.
Ένας ενδεικτικός πίνακας παγκόσμιας παραγωγής τομάτας μας δείχνει το μέγεθος της καλλιέργειας της που αφορά τις πλέον παραγωγικές χώρες. Οι αναφερόμενες χώρες αποτελούν το 76 % του συνόλου 100% της παγκόσμιας παραγωγής.
Κράτος Παραγωγή τομάτας το 1996 σε 1000 τόνους, (1000 t)
Κίνα 13.632
Η.Π.Α. 11.700
Τουρκία 7.300
Ιταλία 5.156
Αίγυπτ 5.038
Ινδία 4.800
Ισπανία 2.788
Βραζιλία 2.639
Ιράν 2.150
Μεξικό 2.145
Ελλάς 1.990
Χιλή 1.370
Ρωσία 1.350
Ουκρανία 1.077
Ουζμπεκιστάν 970
Πηγή H.-D. Belitz . W. Grosch “Food Chemistry” εκδοτικός οίκος Springer.
Αυτή είναι η γέννηση ενός διατροφικού προϊόντος που αγαπήθηκε τόσο πολύ ώστε έγινε το σήμα κατατεθέν της ελληνικής κουζίνας δίπλα σε άλλα εδέσματα, το χταποδάκι, το μαριδάκι, την ελιά την φέτα την ρετσίνα και το ούζο…
Αλλά, ποιος θα περίμενε πως συγχρόνως, η τομάτα, θα γινόταν το ιδανικό όχημα του γνήσιου ελληνικού διατροφικού προϊόντος του ελαιολάδου.
Όπου και τα δυο μαζί ενώνονται ιδανικά σε μια εξαίσια γευστική και άκρως θρεπτική συνύπαρξη.
Έτσι πήρε το όνομα της η διάσημη «Ελληνική σαλάτα».
«Greek salat » όπως αναφέρεται διεθνώς, που πλέον έχει επικρατήσει και έχει λάβει την πρώτη θέση στις εκτιμήσεις περί της Κρητικής διατροφής.
Βρίσκεται δε στην κορυφή των προτιμήσεων ανάμεσα σε πολλές άλλες, παγκοσμίως.
Τους μήνες που η τομάτα ωριμάζει είναι κυρίως οι πιο θερμοί του έτους εισπράττοντας την πρώτη θέση στο ελληνικό τραπέζι.
Έτσι, φυσιολογικά έχουμε τομάτες από τα τέλη Μαΐου μέχρι τα τέλη Σεπτεμβρίου και κάποτε και στα μέσα Οκτωβρίου. Βεβαίως, υπάρχει μια διακύμανση στην ωρίμανση όπως είναι στην Πελοπόννησο, στην Χαλκίδα, στην Στερεά, στην Μακεδονία, στα Δωδεκάνησα, στην Κρήτη, και αυτή οφείλεται εκτός από την έκταση της ηλιοφάνειας (διάρκεια σε ώρες την ημέρα) και στις κατά τόπους περιοχές οι οποίες έχουν ποικίλη διαμόρφωση του εδάφους. Για παράδειγμα, άλλα εδάφη είναι αμμώδη άλλα είναι αργιλώδη κ.τ.λπ με αποτέλεσμα το νερό να συγκρατείται ανάλογα με την εδαφολογική σύσταση.
Η τομάτα που ωριμάζει σε κατά τόπους περιοχές παρουσιάζει μια επιμήκυνση της χρονικής περιόδου σε σύγκριση με το φυσιολογικό που αναφέραμε, που φθάνει ακόμη να έχουμε τομάτα τους περισσότερους μήνες του χρόνου, αν όχι όλο τον χρόνο, (Ιεράπετρα Κρήτης). Επίσης σε κάποιους τόπους έχουμε την διευκόλυνση της ωρίμανσης με την τεχνική του θερμοκηπίου.
Μια παράμετρος βέλτιστης σημασίας.
Η τομάτα περιέχει ένα συστατικό που αφού διερευνήθηκε, απέδωσε όλη την αξία της σ’ έναν σπάνιο ρόλο υγιεινής διατροφής κατατάσσοντας την στον κατάλογο των πλέων ωφέλιμων τροφών. Με την τομάτα, η ομάδα των λαχανικών απέκτησε μια άριστη σύνθεση, η οποία αμύνεται έναντι της επίθεσης που υφίσταται ο οργανισμός από τους εχθρούς της υγείας.
Η τομάτα μπήκε στο μικροσκόπιο από τότε που
η επιστήμη διερευνά συστηματικά τη σύνδεση της διατροφής και τον τρόπο ζωής του ανθρώπου με την υγεία. του.
Το παράδοξο είναι πως στην πατρίδα της τομάτας, και ιδικά στις Η.Π.Α. η έξαρση των ασθενειών όπως ο καρκίνος και τα καρδιοαγγειακά προκαλεί πολλά ερωτηματικά.
Η επιστημονική κοινότητα, ασχολείται συστηματικά μ’ αυτό το θέμα. Της ανεύρεσης των αιτιών που προκαλούν αυτές τις ασθένειες. Το συμπέρασμα είναι πως μια σοβαρή παράμετρος και ίσως να είναι η πιο βασική, αφορά στην σχέση των ανθρώπων με την διατροφή τους και εν γένει με τον τρόπο ζωής τους.. Κατόπιν αυτού, οι μελετητές έδειξαν ως αναφορά για την υιοθέτηση ενός επιλεγμένου μοντέλου διατροφής… τον Μεσογειακό (Κρητικό).
Η τομάτα και το ελαιόλαδο αποτελούν την βάση αυτής της διατροφής. Αλλά αφού οι αμερικανοί έχουν την τομάτα στο σπίτι τους, τι συμβαίνει λοιπόν. Μήπως δεν την αξιοποιούν ως όφειλε;
Όπως και να είναι οι ίδιοι επιστήμονες (Αμερικανικών Πανεπιστημίων και Ερευνητικών Κέντρων Τροφίμων των Η.Π.Α.) επαινούν και παροτρύνουν τον κόσμο να την συμπεριλάβουν απαραιτήτως την τομάτα και το ελαιόλαδο στην διατροφή τους.
Ως γνωστόν, τα φρούτα και τα λαχανικά αποτελούν ένα κορυφαίο ισοζύγιο τροφής που ενδυναμώνει τον οργανισμό για το ζητούμενο. Την υγεία.
Αυτό είναι ένα καμπανάκι σινιάλο που δυστυχώς από πολλούς ανθρώπους δεν έχει ακουστεί.
Στην τομάτα αυτά τα συστατικά που διερευνήθηκαν και που συμβάλουν ασφαλώς στην αντιμετώπιση του κινδύνου να προσβληθεί ο άνθρωπος από τις ασθένειες που μαστίζουν την ανθρωπότητα και ιδιαίτερα τον Δυτικό Κόσμο, περιέχονται σε πλούσια περιεκτικότητα.
Προεξέχουσα θέση κατέχει η ουσία την οποία προβάλουμε στην συνέχεια σε συνοπτική περιγραφή.
Το Λυκοπένιο ή λυκοπένη (lycopene) είναι μία ουσία αντιοξειδοτική. Ανήκει στην ομάδα των καροτενοειδών. όπως είναι το β-καροτένιο.
Χάριν αυτής της ουσίας η τομάτα οφείλει την ταυτότητα της και την μεγάλη της ωφελιμότητα.
Η δράση της συνδέεται με τις ελεύθερες ρίζες.
Συμβάλλει αποτελεσματικά στην προστασία της δημιουργίας καρκίνου του μαστού, του εντέρου, της στοματικής κοιλότητας, του παγκρέατος και των ωοθηκών, (ανακοίνωση του κέντρου ερευνών των Η.Π.Α. Cancer Epidemiology, Biomarkers & Prevention το 2005 ).
Επίσης αυτή ουσία, είναι αντιγηραντική, δηλαδή εμποδίζει την γήρανση των κυττάρων, δυναμώνει το ανοσοποιητικό σύστημα και ενεργεί κατά των καρδιακών παθήσεων. Σύμφωνα με τις ανακοινώσεις των επιστημών το 2006 (Cancer Research, university of Illinois) και επίσης (Eur J Clin Nutr το 2007).
Η τομάτα είναι πλούσια σ αυτή την ουσία.
Άλλα φρούτα που επίσης περιέχουν λυκοπένιο είναι.
τα βερίκοκα, το ρόδινο το γκρέιπφρουτ, το καρπούζι.
Ένα χαρακτηριστικό της περιεκτικότητας της τομάτας σε λυκοπένιο είναι το κόκκινο χρώμα της. Όσο πιο έντονο είναι το κόκκινο χρώμα της τομάτας, τόσο περισσότερο λυκοπένιο περιέχει.
Μια κατά μέσον όρο προσέγγιση των συστατικών της τομάτας και μερικών φρούτων και λαχανικών.
Φρούτο/
Λαχανικό Ενέργεια Νερό Ίνες Λίπος Προτείνες Σάκχαρα Βιτ.A Βιτ.C Βιτ.B1 Βιτ.B2 Βιτ.B6 Βιτ.E
Το Περιεχόμεν.= 100 g. θερμίδες
kJ/Kcal % g g g g μg mg mg mg mg mg
Μήλο 207/49 84 2.3 0 0.4 11.8 2 15 0.02 0.01 0.05 0.5
Βερύκοκο 153/36 87 2.1 0 1.0 8.0 420 5 0.06 0.05 0.06 0.5
Μπανάνα 375/88 76 2.7 0 1.2 20.4 3 10 0.04 0.03 0.36 0.3
Καρότο 48 /11 92 3.3 0 0.6 2.2 312 2 0.03 0.04 0.08 0.2
Κεράσι 221/52 86 1.2 0 0.0 13.0 40 10 0.02 0.02 0.04 0.1
Σύκα 340/80 80 2.0 0 1.0 19.0 10 3 0.06 0.05 0.11 -
Γραιηπφρουτ 128/30 90 1.4 0 0.9 6.6 0 40 0.07 0.02 0.03 0.5
Σταφύλια 274/64 83 2.2 0 0.6 15.5 0 3 0.03 0.01 0.08 0.6
Ακτινίδιο 168/40 84 2.1 0 1.1 8.8 5 70 0.01 0.02 0.12 1.9
Κουμκουάτ 289/68 82 1.5 0 1.0 16.0 160 55 0.14 0.06 - -
Καρπούζι 153/36 93 0.6 0 1.0 8.0 30 6 0.04 0.05 0.07 -
Πεπόνι 122/29 89 0.6 0 0.9 6.3 7 32 0.05 0.02 0.10 0.2
Ελιά 586/142 75 4.4 14 1.0 3.0 50 0 0.03 0.08 0.00 2.0
Πορτoκάλι 198/47 87 1.8 0 1.0 10.6 2 49 0.07 0.03 0.06 0.1
Ροδάκινο 151/36 89 1.4 0 1.0 7.9 15 7 0.01 0.02 0.02 0.0
Αχλάδι 201/47 86 2.1 0 0.3 11.5 0.0 4 0.01 0.01 0.02 0.1
Πιπεριά πράσινη 325/76 81 0.5 0 0.5 18.6 260 16 0.02 0.03 - -
Φράουλες 99/23 91 2.2 0 0.7 5.1 10 60 0.02 0.03 0.06 0.4
Τομάτα 48/11 97 1.4 0 0.9 1.9 140 15 0.05 0.02 0.08 0.7
Πηγή: Nevo table 1996, Nevo Ερευνητικό Ίδρυμα τροφίμων Ολλανδίας Foundation, Netherlands Nutrition Centre
Περιεκτικότητα της τομάτας σε μέταλλα, η μέτρηση είναι σε mg/100g φρέσκου καρπού κατά βάρος.
Προϊόν Κάλιο
(Κ) Νάτριο
(Na) Ασβέστιο (Ca) Μαγνήσιο
(Mg) Σίδηρος
(Fe) Μαγγάνιο
(Mn) Κοβάλτιο
(Co)
Tομάτα 297 6,3 14 20 0,5 0,1 0,01
Χαλκός (Cu) Ψευδάργυρος
(Ζn) Φωσφόρος
(P) Χλώριο
(Cl) Φθόριο
(F)
0,1 0,2 26 60 0,02
0,002
Ιώδιο (J)
0,002
Πηγή H.-D. Berliz. W. Grosch. “Food Chemistry” .
Μερικές διαπιστώσεις
1ον. Επειδή η τομάτα, για λόγους καλλιέργειας και εμπορικούς, δέχεται καταιγισμό φυτοφαρμάκων (εντομοκτόνα, μυκητοκτόνα, ζιζανιοκτόνα) απαραίτητα πρέπει να πλένεται πολύ καλά και ή δυνατόν να σαπουνίζεται.
2ον. Το λυκοπένιο, βρίσκεται στην φλούδα της τομάτας. Αυτό σημαίνει πως για την πλέον αποτελεσματική ωφελιμότητα του, η τομάτα τρώγεται ωμή όπως συνήθως γίνεται στην μορφή της σαλάτας.
Η αναγκαιότητα της σαλάτας (τομάτας) στα γεύματα κρίνεται απαραίτητη όχι μόνο σαν συνοδευτικό γεύσης αλλά και κυρίως για τους λόγους που ήδη αναφέρθηκαν με την προεξέχουσα δράση της τομάτας ως αντιοξειδοτικής.
Εκτός του ότι, η σαλάτα βοηθά στην καλή λειτουργία του εντέρου, λόγω των φυτικών ινών που περιέχει όπως είδαμε στον πίνακα των συστατικών της, συγχρόνως δε
προφυλάσσει τον οργανισμό από τις τοξίνες των τροφών.
