Ανεργία και Ψυχική Υγεία

Σύγχρονα ερευνητικά δεδομένα της επιστήμης της Ψυχολογίας υποστηρίζουν ότι όταν ο άνθρωπος έχει τον έλεγχο της ζωής του μπορεί να αναπτύξει συμπεριφορές που προάγουν την υγεία του και αναστέλλουν αυτές που ενδεχομένως προκαλούν βλάβη.   
Τις τελευταίες δεκαετίες με τις ραγδαίες εξελίξεις στην οικονομία (π.χ. νέες τεχνολογίες, συρρίκνωση πρωτογενούς τομέα παραγωγής, μαύρη εργασία κ.α.) κάνουμε λόγο όχι απλά για ανεργία αλλά για το φαινόμενο της ανεργίας το οποίο έχει δημιουργήσει νέες διαστάσεις στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τη σχέση οικονομίας και ψυχικής υγείας. Η σχέση αυτή σκιαγραφείται πολύ εύστοχα από τη φράση “no money - no funny” η οποία περιγράφει την υψηλή συσχέτιση των δυο εννοιών ενώ παράλληλα δηλώνει ότι οι επιπτώσεις της κακής οικονομικής κατάστασης και της ανεργίας δεν περιορίζονται μόνο στο οικονομικό επίπεδο. Κάτι τέτοιο γίνεται σαφές αν αναλογιστούμε ότι ο παράγοντας εργασία από μόνος του δε συνεπάγεται οικονομικά οφέλη στο άτομο που την ασκεί. Αντιθέτως υπάρχουν και άλλες συνέπειες οι οποίες έχουν χαρακτηριστεί ως “λανθάνουσες”. Επιγραμματικά μπορούμε να αναφέρουμε ότι η εργασία προσδιορίζει ρόλους στο μακρόκοσμο και στο μικρόκοσμο του ατόμου. Το χαρακτηρίζει ως παραγωγικό, ενεργό και δραστήριο μέλος της κοινωνίας ενώ παράλληλα του δίνει τη δυνατότητα, μέσω των οικονομικών αντιτίμων που ορίζει η κοινωνική κατασκευή, να εξαργυρώνει την παραγωγικότητα του συμμετέχοντας στο αγώνισμα του καταναλωτισμού. Κάτι το οποίο με η σειρά του πιστοποιεί την ύπαρξη του- “καταναλώνει άρα υπάρχει”. Επίσης, αξίζει να αναφερθεί ότι η εργασία αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της ζωής του ατόμου με την έννοια ότι του χρονοοργανώνει την ημέρα και γενικότερα την εξελικτική πορεία μέσα στο πέρας της ζωής (τα εργασιακά χρόνια συνδέονται με τα ποιο παραγωγικά χρόνια της ζωής του ατόμου ενώ η σύνταξη με το γήρας). Δημιουργεί το σεβασμό των άλλων και χτίζει την αυτοεκτίμηση του ατόμου. Το άτομο πολλές φορές μέσω της εργασίας του αναπτύσσει ολοκληρωμένη αναπαράσταση του εαυτού του και της προσωπικότητας του.
Τα πράγματα όμως ανατρέπονται μπροστά στην απώλεια της εργασία και στην κατάσταση της μακροχρόνιας ανεργίας και αναγκαστικής αδράνειας. Ο φόβος και το συναίσθημα της αποτυχίας κυριεύουν το άτομο το οποίο σταδιακά διέρχεται από το αρχικό σοκ, στην παρατεταμένη απαισιοδοξία και καταλήγει συνήθως στην απόλυτη μοιρολατρία. Χάνοντας τη δυνατότητα να αυτό-συντηρείται θεωρεί ότι δεν είναι πλέον απαραίτητος. Η ευπαθής αυτό-εκτίμηση του μεταβάλλεται εύκολα από εξωτερικές διακυμάνσεις.    
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο το ερώτημα που ανακύπτει είναι, ποιες συνέπειες της ανεργίας είναι πιο βαριές, οι οικονομικές ή οι ψυχολογικές και κοινωνικές;   
Τα Μ.Μ.Ε. προβάλλουν σε καθημερινό επίπεδο τις πρώτες ενώ οι δεύτερες περνάνε απαρατήρητες μπροστά στους τρομακτικούς δείκτες της ανεργίας. Πίσω, όμως, από τους αριθμούς και τα ποσοστά επικρατεί μια εξίσου τρομακτική κατάσταση την οποία ο ίδιος ο άνεργος καλείται να αντιμετωπίσει –αν και πιο δόκιμο είναι να τη βιώσει. Σύμφωνα με τον Αναπληρωτή Καθηγητή Κοινωνικής Ιατρικής του Παν/μίου Αθηνών Γ. Τούντα (2007)¹, στη χώρα μας οι επιπτώσεις στην Ψυχική Υγεία εξαιτίας της ανεργίας έχουν λάβει σοβαρές διαστάσει. Σε μελέτη του Παν/μίου Πατρών διαπιστώθηκε μεγαλύτερη συχνότητα κατάθλιψης και ψυχικών διαταραχών σε ανέργους της Πάτρας και της Σύρου σε σχέση με το γενικό πληθυσμό, επίσης, τα επίπεδα ψυχικής υγείας φαίνεται να διαταράσσονται και στα δυο φύλα όταν αυτά είναι άνεργα συγκριτικά με εργαζόμενα άτομα της ίδιας ηλικίας και να αποκαθίστανται όταν αυτά έβρισκαν εργασία.   
Αξίζει να αναφερθεί ότι πολλοί επιστήμονες συνδέουν τα οικονομικά προβλήματα που προκαλεί η ανεργία και με τη χειροτέρευση της σωματικής υγείας, με τη μειωμένη κοινωνική ενσωμάτωση ή την αυξημένη συχνότητα δυσάρεστων γεγονότων, όπως είναι ο αυτοκτονικός ιδεασμός. Όσον αφορά στο τελευταίο, σύμφωνα με Bertatis (1990)², η γονεϊκή ανεργία και τα οικονομικά προβλήματα αυξάνουν την πιθανότητα για αυτοκτονική συμπεριφορά των εφήβων.
Κλείνοντας, βάσει των προαναφερθέντων στοιχείων η ανεργία πλήττει την ποιότητα της ζωής του ατόμου και αλλοιώνει την ψυχική του υγεία. Ο βαθμός των αλλοιώσεων αυτών εκτείνεται και επηρεάζει την ταυτότητα του, την αυτοδυναμία του, την αντίσταση του στο stress, την ενεργητικότητα του, την ανεξαρτησία του, την ικανότητα του να αγαπά, να διασκεδάζει. Σε αυτά όμως τα άτομα –τα εργασιακά ευνουχισμένα- θα στηρίξει η εκάστοτε κυβερνητική πολιτική την προσπάθεια της να αντιμετωπίσει τον νέο εχθρό μετά την τρομοκρατική απειλή, τον «οικονομικό τρόμο», όπως αναφέρει και η γαλλίδα συγγραφέας Viviane Forrester. Αυτό το δυναμικό θα κληθεί πάλι να αναλάβει το ρόλο «πολυσουγιά» για να κάνει πράξη την οικονομική ανάπτυξη. Για την ώρα πάντως τα περισσότερα πτυχία στολίζουν τοίχους. Η λαϊκή σοφία με τη φράση μάθε τέχνη κ άσε την επιβεβαιώνεται στο ήμισυ και τα κυβερνητικά σλόγκαν ανάπτυξη πρώτα και μετά βλέπουμε, έχουν μείνει στο βλέπουμε….



1)  Τούντας, Γ. (2007). Οι επιπτώσεις της ανεργίας στην υγεία. Ανακτήθηκε Μάρτιο 15 2010 από:  http://www.iatronet.gr/ygeia.asp
2)  Beratis, S. (1990). Factors associated with suicidal attempts in Greece. Phychopathology 23(3):161-8.

 

Θεόδωρος Παξινός
Ψυχολόγος