Menu

facebook1twitter1

A+ A A-

Ο Συναισθηματικός «χάρτης» των Ασυνόδευτων Ανηλίκων

 

aa picΑναρωτηθήκαμε άραγε από πού μπορεί να προέρχονται φράσεις όπως οι ακόλουθες: Γιατί βρίσκομαι σε αυτή την κατάσταση; Γιατί δεν ξέρω ποιος είμαι και που ανήκω; Γιατί είμαι συνέχεια απογοητευμένος, μόνος; Που βρίσκεται η οικογένεια μου, άραγε ζουν ή πέθαναν; Και αν πέθαναν τότε ποιο το νόημα εγώ να υπάρχω; Γιατί δεν έχω φίλους αλλά πολλούς συνταξιδιώτες; Γιατί μου φαίνονται όλα τόσο δύσκολα, γιατί το μυαλό μου έχει κολλήσει στο παρελθόν; Γιατί νιώθω τόση πίεση που δεν ξέρω πώς να την εκφράσω και αν πρέπει να την εκφράσω; Γιατί τα βράδια κλαίω; Γιατί δεν ξέρω αν τελικά έκανα καλά που έφυγα, άραγε θα μπορέσω να τους ξαναδώ; Δεν θα γυρίσω ποτέ πίσω, δεν θα τους δω ποτέ ξανά, Γιατί δεν μπορώ να πάρω μια απόφαση…

 

Και όμως είναι φράσεις, σκέψεις και συνάμα η καθημερινότητα κάποιων παιδιών. Κάποιων παιδιών, που πριν καν συνειδητοποιήσουν την παιδική τους ύπαρξη, αποφασίζουν ή έχει ήδη αποφασιστεί από άλλους, να εγκαταλείψουν τις εστίες τους. Για αυτά τα παιδιά ο πόλεμος και οι τραγικές συνέπειες του, οι εμφύλιες αναταραχές, οι συγκρούσεις, ο αγώνας της βασικής επιβίωσης, τα βασανιστήρια, η μυρωδιά του αίματος και του θανάτου, ο αποχωρισμός, οι απώλειες των μελών της οικογένειά τους και του οικείου τους περιβάλλοντος, η καταδίωξη, η σεξουαλική κακοποίηση, η φυλάκιση είναι μια πραγματικότητα. Η φυγή προς μια άγνωστη, ελπιδοφόρα χώρα συνθέτει τη μοναδική επιλογή, με στόχο απλά την επιβίωση και ενδεχομένως, το «κάτι καλύτερο».

Τις περισσότερες φορές αυτό το «κάτι καλύτερο» στην χώρα υποδοχής, μπορεί να μετουσιώνεται σε επιπλέον επαιτεία, σε επιπλέον εκμετάλλευση, σε επιπλέον διακίνηση- καθώς τα περισσότερα από τα παιδιά αυτά πέφτουν θύματα εκμετάλλευσης, κακοποίησης, κυκλωμάτων εμπορίας ανηλίκων, παράνομης εργασίας και διακίνησης. Μπορεί αυτό το κάτι, τις περισσότερες φορές να «φωτογραφίζει» τα παιδιά των φαναριών, στους δρόμους, τα παιδιά στα εγκαταλελειμμένα εργοστάσια, τα παιδιά στα ερειπωμένα σπίτια, τα παιδιά στην «Φρουτοπία» της Μανωλάδας, τα παιδιά στο Φαρμακονήσι….

Τα παιδιά αυτά συνιστούν μια ιδιαίτερα ευάλωτη ομάδα μεταναστών και αιτούντων ασύλου λόγω της ηλικίας τους, του πρώιμου αποχωρισμού από τους γονείς τους ή τους φροντιστές τους και των τωρινών συνθηκών διαβίωσης τους. Ανά τον κόσμο υπάρχει ένα μεγάλο αλλά άγνωστο ποσοστό αυτών των παιδιών που προσδιορίζονται με τον όρο Ασυνόδευτοι Ανήλικοι. Ανεξάρτητα όμως, από το ποιος όρος είναι πιο προσδιοριστικός και πιο κατάλληλος, μιλάμε πρώτα απ’ όλα για παιδιά. Τα οποία προσπαθούν να επιβιώσουν, να διαμορφώσουν τη ζωή τους εις βάρος της παιδικότητας τους.

Οι Ασυνόδευτοι Ανήλικοι

Με το όρο ασυνόδευτος ανήλικος, σύμφωνα με την Ύπατη Αρμοστεία του Ο.Η.Ε. για τους Πρόσφυγες, ορίζεται ένα πρόσωπο κάτω από την ηλικία των δεκαοκτώ ετών (ή της ηλικίας ενηλικίωσης κατά το δίκαιο της χώρας ασύλου) το οποίο δεν συνοδεύεται από τους γονείς του, από επίτροπο, ή από άλλο ενήλικο που σύμφωνα με τον νόμο ή το έθιμο είναι υπεύθυνος για την επιμέλειά του και αιτείται να υπαχθεί στο καθεστώς του πρόσφυγα στη χώρα ασύλου.
Στην ελληνική νομοθεσία, σύμφωνα με το Προεδρικό Διάταγμα 220/2007 (άρθρο 1 σημείο στ’) ως ασυνόδευτος ανήλικος θεωρείται ο «υπήκοος τρίτης χώρας ή ανιθαγενής ηλικίας κάτω των δεκαοκτώ ετών ο οποίος φθάνει στην Ελλάδα χωρίς να συνοδεύεται από ενήλικα υπεύθυνο για τη φροντίδα του για όσο χρόνο δεν έχει τεθεί υπό την ουσιαστική φροντίδα ενός τέτοιου προσώπου ή ο ανήλικος που αφέθηκε ασυνόδευτος μετά την είσοδό του στην Ελλάδα».

Οι λόγοι που ωθούν τα παιδιά αυτά να φύγουν από τη χώρα τους αναζητώντας προστασία και μέλλον σε μια άλλη χώρα είναι κατά κύριο λόγο οι συνεχιζόμενοι πόλεμοι, οι εμφύλιες συρράξεις, οι παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Επιπλέον, η διάλυση της οικογένειας τους (λόγω θανάτου ή φυγής των γονέων), η εκμετάλλευση, η βίαιη στρατολόγησή τους, η επιθυμία μιας καλύτερης ζωής.

Είναι προφανές ότι τα ασυνόδευτα ανήλικα άτομα χρήζουν ιδιαίτερης προστασίας και αρωγής ανεξάρτητα αν πρόκειται για παιδιά- πρόσφυγες ή όχι. Αυτό όμως που παρατηρείται, συγκεκριμένα στη χώρα μας ως κράτος υποδοχής ανηλίκων προσφύγων, δεν καλύπτει τις ανάγκες αυτών των παιδιών και δεν διασφαλίζει τα θεμελιώδη δικαιώματα τους όπως είναι το δικαίωμα στη ζωή, στην επιβίωση, στην ανάπτυξη, χωρίς διακρίσεις. Δείχνουμε αδυναμία σαν κράτος να ανταποκριθούμε στις ανθρωπιστικές μας υποχρεώσεις όταν η στέγαση των παιδιών σε ειδικούς ξενώνες φιλοξενίας είναι περιορισμένη και ελλειμματική, όταν τα παιδιά αυτά αντιμετωπίζονται από τις αστυνομικές αρχές ως παραβάτες της μεταναστευτικής μας νομοθεσίας και για το λόγω αυτό κρατούνται μεγάλα χρονικά διαστήματα σε ακατάλληλες συνθήκες και όχι ως παιδιά με συγκεκριμένα δικαιώματα και ανάγκες λόγω της ηλικίας και της κατάστασης τους. Όταν το δικαίωμα στην αίτηση ασύλου παγιδεύεται στις «αδυναμίες» των αρμόδιων αρχών εις βάρος της εξυπηρέτησης του απόλυτου συμφέροντος του παιδιο. Όταν η παρέμβαση των αρμοδίων εισαγγελέων ανηλίκων για τη διασφάλιση των δικαιωμάτων τους είναι καθυστερημένη ή απουσιάζει. Αυτά είναι μερικά παραδείγματα που αποδεικνύουν ότι οι επιβαρύνσεις που υφίστανται αυτά τα παιδιά δεν περιορίζεται μόνο στη χώρα καταγωγής τους. Οι αδυναμίες της ενήλικης «ανθρωπιστικής» μας κοινωνίας έχει άμεσες και τραυματικές επιπτώσεις στον ψυχικό τους «χάρτη».

«Το ταξίδι των τραυμάτων, των επίμονων σκέψεων και των συναισθημάτων»
Είναι προφανές ότι οι συγκεκριμένοι ανήλικοι από την παιδική τους κιόλας ηλικία δέχονται επιβαρύνσεις στη σωματική και ψυχική τους υγεία επηρεάζοντας τη διαδικασία ωρίμανσης και την πορεία της ενηλικίωσης τους. Κάτι τέτοιο μεταφράζεται σε προβλήματα υγείας, μειωμένη σωματική και πνευματική ανάπτυξη, έλλειψη εκπαίδευσης, πνευματική ηλικία που δεν αντιστοιχεί στη σωματική ηλικία, συναισθηματικές απώλειες, ανασφάλεια, αποχωρισμός, έλλειψη υποστήριξης, φόβος, άγχος, δυσπιστία, εσωστρέφεια. Συγκεκριμένα, επιχειρώντας να αντιληφθούμε τον τρόπο που διαμορφώνεται το συναισθηματικό προφίλ των ασυνόδευτων ανηλίκων από τη χώρα καταγωγής τους, κατά τη διάρκεια του ταξιδιού αλλά και στη χώρα υποδοχής και μετεγκατάστασης, μπορούμε να σημειώσουμε τα ακόλουθα.
Όταν ένα παιδί βρεθεί μόνο του σε μια άγνωστη χώρα κατά κύριο λόγο είναι αποπροσανατολισμένο και σε μια κατάσταση σοκ καθώς όλα του φαίνονται διαφορετικά αλλά κυρίως γιατί δεν έχει πια την υποστήριξη της οικογένειας του και των οικείων του. Η διαφορετική γλώσσα και κουλτούρα δυσχεραίνει την προσαρμογή τους ή τουλάχιστον την προσπάθεια αυτής, ενώ παράλληλα αναδύονται μια σειρά από συναισθηματικές δυσκολίες εξαιτίας της απομάκρυνσης από την πατρίδα τους όπως είναι η θλίψη, ο θρήνος, οι ενοχές για αυτούς που άφησαν πίσω, ανησυχία και ανασφάλεια για το μέλλον τα οποία θα πρέπει με κάποιον τρόπο να διαχειριστούν. Αυτό συμβαίνει ενώ είναι ενεργές οι τραυματικές συναισθηματικές εμπειρίες από τα πρότερα βιώματα τους αλλά και από την παρούσα προσφυγική τους κατάσταση. Σε συνδυασμό φυσικά με την αβεβαιότητα και δυσπιστία για τη διαδικασία αίτησης ασύλου, με την αβέβαιη και απροσδιόριστη αναμονή μπροστά στα πολύπλοκα γραφειοκρατικά συστήματα για να αποφασιστεί το μέλλον τους. Ένα μέλλον με καθεστώς ή χωρίς καθεστώς. Όλα αυτά, ενώ προσπαθούν να επιβιώσουν σε μια άγνωστη χώρα και να επικοινωνήσουν σε μια άγνωστη γλώσσα, στην εφηβική τους ηλικία μαζί με τη σύγχυση και την παρορμητικότητα, την έλλειψη εμπειρίας και γνώσης.

Η πραγματικότητα προδίδει ότι τα μικρά αυτά παιδιά έχουν θυσιάσει ήδη πολλά από τη ζωή τους. Έχουν δώσει περισσότερα από τις ανήλικες αντοχές τους και έχουν αφήσει πολύ περισσότερα στη χώρα καταγωγής τους ώστε να μπορέσουν να ζήσουν κάπου «καλύτερα» και να ονειρευτούν. Η συναισθηματικές δοκιμασίες που υφίστανται αποτυπώνεται σε έρευνες που κάνουν λόγο για σημαντικά επίπεδα ψυχολογικής δυσφορίας, υψηλά επίπεδα κατάθλιψης, άγχους, διαταραχής μετατραυματικού στρες ακόμα και μετά την εγκατάσταση τους σε μια χώρα (Derluyn & Broekaert, 2008).

Ο αποπροσανατολισμός, η σύγχυση αφορά και τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους, την ύπαρξη τους, πως προσδιορίζουν την ταυτότητα του εγώ τους. Μέσα σε αυτή την υπερπροσπάθεια επιβίωσης η έννοια της ταυτότητας συνθέτεται με ασαφή στοιχεία. Είναι κάπου στο εδώ και στο εκεί ή ακόμα πιο κυνικά στο περίπου. Είναι ένα αμάλγαμα δυο κόσμων αυτών που άφησαν, που αποχωρίστηκαν και αυτών που βρήκαν. Των στοιχείων που τους ενώνει με όλα αυτά που εγκατέλειψαν και των στοιχείων που συνάντησαν στο προσφυγικό τους ταξίδι και προορισμό. Στην ουσία βρίσκονται μεταξύ δυο κόσμων αλλά δεν αισθάνονται να ανήκουν κάπου, καθώς ούτε στο εκεί βρίσκονται ούτε στο εδώ. Και αυτό γιατί στο εκεί δεν μπορούν να επιστρέψουν και στο εδώ κυριαρχεί διάχυτος ο φόβος της απόρριψης από τους άλλους είτε αυτό λέγεται αρνητική απόφαση στην αίτηση ασύλου, είτε διακρίσεις, απόρριψη, ρατσισμός από το κυρίαρχο κοινωνικό σύνολο, διώξεις, ταπεινωτικές συνθήκες κράτησης, φυλάκιση, έκθεση σε κακοποίηση από τις αρχές επιβολής του νόμο και σε ένα εχθρικό περιβάλλον «ξενοφοβικής» βίας (Παρατηρητήριο Ανθρώπινων Δικαιωμάτων). Η αίσθηση του προσωρινού εαυτού λειτουργεί ως τροχοπέδη στο να κάνουν σχέδια, να προβάλουν τον εαυτό τους στο μέλλον και υποδαυλίζει την προσπάθεια τους για προσαρμογή και επιβίωση.
Αυτό που βιώνουν είναι μια αβέβαιη και στρεσογόνα κατάσταση που προκαλεί περισσότερο στρες. Η αντίδραση σε αυτή κλιμακωτά μπορεί να περιλαμβάνει τον χωρο-χρονικό αποπροσανατολισμό, την συναισθηματική ισοπέδωση, την παθητικότητα, την απάθεια, τη σιωπή, τις δυσκολίες συγκέντρωσης και μνήμης, τις ιδεοληψίες, τα ψυχοσωματικά συμπτώματα, την απομόνωση, τον αυτοστιγματισμό, την κατάθλιψη, την αϋπνία, τους εφιάλτες και τα flashback από τις τραυματικές εμπειρίες του παρελθόντος, το φόβο, τις ενοχές του επιβιώσαντα, τις αυτοκτονικές σκέψεις, ή και απόπειρες, το θυμό, την επιθετικότητα, τη χρήση ουσιών, τη σωματική και ψυχική νόσο.

Και όλα αυτά με μια τάση απόκρυψης. Τα παιδιά αυτά προσπαθούν να τα αποκρύψουν όσο μπορούν, όσο τους επιτρέπει ο ανήλικος εφηβικός τους ψυχισμός σε μια προσπάθεια να διαχειριστούν όλα αυτά που νιώθουν αλλά αδυνατούν να εκφράσουν. Και δεν είναι μόνο το διαπολιτισμικό στοιχείο, δεν είναι μόνο η δυσκολία στη γλώσσα. Είναι μια προσπάθεια αυτοπροστασίας. Μια προσπάθεια να προστατέψουν τον εαυτό τους από την ενθύμηση αρνητικών σκέψεων και συναισθημάτων, μια προσπάθεια να μη θέσουν τη διαδικασία της αίτησης ασύλου σε κίνδυνο και να μην χάσουν τον σεβασμό των άλλων, να μην τους περιθωριοποιήσουν και άλλο, να μην επιβεβαιώσουν στον εαυτό τους και στους άλλους την χαμηλή αυτοεκτίμηση τους, την έλλειψη εμπιστοσύνης στις δυνάμεις τους, το φόβο και το αίσθημα του αβοήθητου, να μην προκαλέσουν και στους άλλους αρνητικές σκέψεις. Μπορούμε να φανταστούμε πόσο επώδυνο είναι κάτι τέτοιο; Μπορούμε να αντιληφθούμε πόσο κατακερματισμένο αίσθημα εαυτού μπορούν να έχουν αυτά τα παιδιά και πόσο θλιβερό μπορεί να είναι να αισθάνονται ότι κάθε μέρα χάνουν ένα κομμάτι της προσωπικότητας τους προσπαθώντας να την ορίσουν κάπως στο παρελθόν, κάπως στο παρόν, κάπως να την προβάλουν στο μέλλον; Και άραγε που; Μπορούμε να φανταστούμε τη σύγκρουση στα θεμέλια του εαυτού τους, σε αυτόν που ανήκει στη χώρα καταγωγής αλλά δεν είναι πια εκεί, σε αυτόν που είναι στην χώρα υποδοχής αλλά δεν είναι μέρος αυτής και δεν ξέρει αν θα γίνει.
Η συνθήκη αυτή αποκαλύπτει ότι ο τραυματισμός της ψυχοσύνθεσης τους δεν περιορίζεται μόνο στη χώρα προέλευσης και στο προσφυγικό ταξίδι. Η εμπειρία του κοινωνικού αποκλεισμού, των διακρίσεων και της περιθωριοποίησης που υφίστανται στη χώρα υποδοχής και μετεγκατάστασης είναι το ίδιο βίαιες και τραυματικές. Η βία απλά λαμβάνει διαφορετικές μορφές και διαβαθμίσεις όπως μπορεί κανείς πολύ εύκολα να αντιληφθεί στην απουσία ενός υποστηρικτικού και ενθαρρυντικού δομικά και λειτουργικά κοινωνικού περιβάλλοντος που θα σεβαστεί την ευαλωτότητα της συνθήκης αυτών των παιδιών, θα αναγνωρίσει και θα λάβει υπόψη του τα ατομικά τους χαρακτηριστικά και θα καλύψει τις ανάγκες τους. Η απουσία ενός τέτοιου περιβάλλοντος ή η μερικώς/ολικώς μη-διαθεσιμότητα του το καθιστά βίαιο, τραυματικό και οδηγεί αυτά τα παιδιά σε μια πιο δυσμενή κατάσταση.


Παξινός Θεόδωρος,
Ψυχολόγος Msc
PRAKSIS
ΣΤΕΓΗ PLUS (+) Πάτρας
Δομή Φιλοξενίας για Ασυνόδευτους Ανήλικους & Ευάλωτες Ομάδες Πληθυσμού Αιτούντες Ασύλου

 




Πολιτικη

Οικονομια

Ελλαδα

Δικαιοσυνη

logo